Say nắng, say nóng là hiện tượng thường gặp trong mùa hè, đặc biệt những ngày nhiệt độ tăng cao đột ngột. Bị say nắng, say nóng không chỉ khiến chúng ta mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, nhức đầu,... mà còn có khả năng dẫn đến đột quỵ.
Nếu không xử trí kịp thời, bệnh nhân có thể dẫn tới di chứng thần kinh không hồi phục hoặc tổn thương đa cơ quan và tử vong.
Thế nào là say nắng, say nóng?
Khi chịu tác động của nhiệt, cơ thể người có phản ứng đáp ứng và huy động các cơ chế điều nhiệt. Nếu quá tải, chúng sẽ gây ra tổn thương với cơ thể. Hội chứng say nắng, say nóng là tình trạng rối loạn cân bằng nước, điện giải toàn thân, điều hòa thân nhiệt dẫn đến những bệnh lý khác.
Say nóng là tình trạng tăng thân nhiệt do nhiệt độ môi trường cao hoặc hoạt động thể lực quá mức, vượt quá khả năng điều hòa của trung khu điều nhiệt, làm chúng bị rối loạn, mất kiểm soát. Say nóng có thể phát triển thành say nắng (sốc nhiệt).
Say nắng hay còn gọi sốc nhiệt là tình trạng tăng thân nhiệt nghiêm trọng (>40 độ C) kèm theo rối loạn hoạt động của các cơ quan như thần kinh, tuần hoàn, hô hấp. Say nắng luôn đi kèm với say nóng.
Trên thực tế, ta có thể phân biệt sự khác nhau giữa say nắng và say nóng. Say nóng thường diễn ra từ từ, nhiệt độ trung bình cơ thể tăng dần, có thể nhận ra được các biểu hiện căng thẳng do nhiệt và thân nhiệt thường không vượt quá 40 độ C. Ngược lại, say nắng thường diễn ra đột ngột, không có dấu hiệu báo trước, kèm theo tổn thương thần kinh nặng và có thể gây tử vong.
Say nóng thường gặp về buổi chiều, có nhiều tia hồng ngoại, khi làm việc ở những nơi nhiệt độ, độ ẩm cao, thông gió kém. Say nắng thường xuất hiện khi làm việc dưới trời nắng nóng, độ ẩm cao, không khí lưu thông kém, thường vào thời điểm giữa trưa, trời nắng gay gắt, có nhiều tia tử ngoại.
Nếu không xử trí kịp thời, bệnh nhân say nóng, say nắng có thể dẫn tới di chứng thần kinh không hồi phục hoặc tổn thương đa cơ quan và tử vong. Ảnh: Việt Hùng.
Biểu hiện khi bị say nắng, say nóng
Đặc điểm chung của say nắng và say nóng là dẫn đến tình trạng tăng thân nhiệt và triệu chứng tổn thương thần kinh trung ương.Triệu chứng kinh điển là tăng thân nhiệt >40 độ C và suy chức năng thần kinh xảy ra đột ngột ở 80% các trường hợp. Cụ thể:
Các dấu hiệu nhẹ ban đầu: Nhịp tim nhanh, thở nhanh, đỏ da, có thể vã mồ hôi kèm theo hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn. Chú ý, ở người già các dấu hiệu thường kín đáo và không đặc hiệu ở giai đoạn sớm.
Các biểu hiện nặng hơn nếu không được xử trí kịp thời: Tụt huyết áp, rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê. Thân nhiệt tăng quá cao còn gây mất điện giải nặng, rối loạn thăng bằng nội môi, xuất huyết, suy đa phủ tạng dẫn đến tử vong.
Xử trí khi say nắng, say nóng
Thời gian 1 giờ sau khi bị say nắng, say nóng ở mức độ nặng được gọi là “thời điểm vàng” để cấp cứu. Nếu cấp cứu ngay trong thời gian này, hiệu quả gần như đạt 100%. Ngược lại, nếu cấp cứu chậm, làm mát cho bệnh nhân trong 3 giờ sau khi bị đột quỵ não do nóng, 100% nạn nhân sẽ tử vong.
Vì vậy, trong cấp cứu say nắng, say nóng phải chú ý đến việc cấp cứu ban đầu tại hiện trường. Bằng mọi biện pháp phải hạ nhanh nhiệt độ cơ thể trong “thời điểm vàng”. Đây là điều kiện tiên quyết để bệnh nhân thoát khỏi tử vong do say nắng, say nóng.
Người cấp cứu chỉ chuyển bệnh nhân về tuyến sau hoặc tới cơ sở hồi sức gần nhất nếu các biện pháp ban đầu không hiệu quả, không cải thiện nhanh về lâm sàng. Chú ý, trên đường vận chuyển vẫn phải duy trì các biện pháp cấp cứu cơ bản, trong đó lưu ý biện pháp hạ thân nhiệt.
Khi gặp người bị say nắng, say nóng, chúng ta phải thực hiện các bước như sau:
- Đưa bệnh nhân vào chỗ mát, thoáng khí (chỗ bóng râm, lên xe mát hay nhà mát, …) đồng thời gọi cấp cứu hỗ trợ.
- Khai thông đường thở, hô hấp nhân tạo và ép tim ngoài lồng ngực nếu người bệnh hôn mê, không bắt được mạch.
- Áp dụng ngay lập tức các biện pháp làm mát để hạ nhiệt độ của cơ thể: Đo nhiệt độ cơ thể nếu có nhiệt kế, cởi bỏ quần áo và áp nước ấm lên người bệnh nhân. Sau đó, bạn dùng quạt để tăng quá trình bốc hơi (bệnh nhân nên nằm nghiêng hoặc được đỡ ở tư thế tay chống gối để bề mặt da có thể hứng được nhiều gió).
- Đắp khăn lạnh hoặc áp gói nước đá vào nách, bẹn, cổ.
- Cho uống nhiều nước hoặc dung dịch điện giải nếu bệnh nhân tỉnh táo, có thể uống được.
- Chuyển bệnh nhân bằng xe điều hòa hoặc phải mở cửa sổ, quá trình di chuyển tiếp tục làm mát cho nạn nhân.
